EDUKACIJA

Šta je otpad?

Pod otpadom se podrazumijeva svaki materijal ili predmet koji nastaje u toku obavljanja proizvodnje, uslužne ili druge djelatnosti, predmeti isključeni iz upotrebe, kao i otpadne materije koje nastaju u potrošnji i koje sa aspekta proizvođača, odnosno potrošača nisu za dalje korišćenje i moraju se odbaciti.

Prema izvoru nastanka razlikujemo tri vrste otpada:

komunalni otpad (kućni otpad),
komercijalni otpad,
industrijski otpad.

Komunalni otpad predstavlja otpad iz domaćinstva (kućni otpad), kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava, sličan otpadu iz domaćinstva. Većinu komunalnog otpada čini otpad nastao u domaćinstvima.

Komercijalni otpad je otpad koji nastaje u preduzećima, ustanovama i drugim institucijama koje se u cjelini ili djelimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslom, sportom, rekreacijom ili zabavom, osim otpada iz domaćinstva i industrijskog otpada.

Industrijski otpad je otpad iz bilo koje industrije ili sa lokacije na kojoj se nalazi industrija, osim jalovine i pratećih mineralnih sirovina iz rudnika i kamenoloma.

U zavisnosti uticaja na zdravlje ljudi i životnu sredinu, otpad može biti:

inertni,
neopasni,
opasni.

Inertni otpad je otpad koji nije podložan bilo kojim fizičkim, hemijskim ili biološkim promjenama; ne rastvara se, ne sagorijeva ili na drugi način fizički ili hemijski reaguje, nije biološki razgradiv ili ne utiče nepovoljno na druge materije sa kojima dolazi u kontakt na način koji može da dovede do zagađenja životne sredine ili ugrozi zdravlje ljudi.

Neopasni otpad je otpad koji nema karakteristike opasnog otpada.

Opasni otpad jeste otpad koji po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji opasnih materija može prouzrokovati opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi, i ima bar jedno od svojstava koje ga čine opasnim (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim djelovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), kao i ambalaža u kojoj je bio ili jeste spakovan opasan otpad.

Hijerahija upravljanja otpadom

Hijerarhija upravljanja otpadom predstavlja redosljed prioriteta u praksi upravljanja otpadom.

U vrhu hijerarhije upravljanja otpadom su prevencija i minimizacija stvaranja otpada koje predstavljaju najprihvatljivije opcije sa stanovišta zaštita životne sredine jer se njihovom primjenom minimalizuje korišćenje prirodnih resursa, smanjuje ukupna količina i opasne karakteristike otpada. Minimalizacija otpada je posebno važna za redukovanje što je moguće više opasnog otpada koji nastaje, tretira se ili odlaže. Uključuje smanjenje sirovina i recikliranje, što doprinosi smanjenju ukupnog volumena otpada ili smanjenju toksičnosti otpada.

Ponovna upotreba, reciklaža i energetsko iskorišćenje otpada kroz proizvodnju biogasa i slično, su opcije koje je neophodno primijeniti da bi se spriječilo ili minimalizovalo odlaganje na deponije.

Konačno odlaganje predstavlja najneprihvatljivije rješenje za životnu sredinu i ujedno se na taj način gubi velika količina resursa.

Ovaj redoslijed je uspostavljen s obzirom na ukupnu ocjenu održivosti, odnosno ekološke prihvatljivosti. Navedena rješenja moraju se koristiti i crpiti tim redoslijedom, smanjujući svaki put količinu otpada za dalju obradu.

Velik broj evropskih država nastoji redukovati količine otpada koje se odlažu na odlagališta, uslijed čega raste potreba za povećavanjem dijela recikliranog i biološki obrađenog otpada u ukupnoj količini nastalog otpada. Naravno, kako u svijetu postoji više različitih razmišljanja o upravljanju otpadom, tako postoji i više različitih hijerarhija koje se koriste širom svijeta. Na primjer, postoje hijerarhije koje su veoma jednostavne i pogodne za edukativne svrhe; »IVO– Izdvoji –Vrednuj –Odloži«, a postoje i one sa po 9 postupaka koje je potrebno sprovesti prije odlaganja.

Bitno je samo da se iscrpe sva moguća rješenja prije uništavanja materijala, bilo spaljivanjem ili odlaganjem.

Papir / karton

Plastika

Plastika je svuda oko nas. Ako se osvrnete po stanu, autu, na radnom mjestu, na ulici, a posebno u robnoj kući ili trgovačkom centru, svugdje ćete primijetiti plastične proizvode. Plastike se danas u svijetu proizvede više nego svih metala zajedno i to u količini od 200 miliona tona. Ovo je ogromna količina, posebno kada se zna da je 1960. godine proizvedeno svega 8 miliona tona.

Svjedoci smo da plastika svakim danom zamjenjuje materijale kao što su drvo, papir, keramika, staklo, metal... Zašto je to tako? Očigledno je da plastika posjeduje svojstva koja drugi navedeni materijali nemaju. Plastika je prvenstveno lakša od konkurentskih materijala, posebno metala ili stakla, pa su i proizvodi od plastike lakši. Kakve to uštede donosi samo u svakodnevnom transportu, ne treba ni spominjati. Zamislite samo kućne aparate i kompjutere izrađene od metala, keramike ili drveta. Plastika se zbog svoje polimerne prirode i plastičnih svojstava najlakše prerađuje. Lako se boji u masi i nije joj potrebna nikakva dodatna vanjska zaštita od korozije, bakterija i hemijskih agenasa. Plastika je otporna na kiseline i lužine, i jedan je od najboljih toplotnih i električnih izolatora.

Gdje je onda problem s plastikom? Problem je zapravo u većini slučajeva čovjek, odnosno njegov razvijen potrošački komoditet koji tom proizvodu uglavnom omogućuje da postane jednokratni proizvod koji je lako odbaciti, i ubrzo zamijeniti nekim novim.

Danas se plastični materijali uglavnom proizvode od naftnih derivata – fosilnih goriva čija je budućnost izrazito limitirana, a sve se više radi na tome da se odbačeni materijali mogu reciklirati ako se odvojeno prikupe.

Može se reciklirati: plastične flaše od vode, sokova, ambalaža za hranu, boce kućne hemije, flaše od šampona, čepovi sa flaša, kutije, kante, stolice, stolovi, tanjiri i tacne za jednokratnu upotrebu...

Zanimljivosti:

Plastične kese i ostali plastični otpad koji se odbacuje u mora i okeane ubijaju najmanje milion morskih životinja godišnje.
Samo Amerikanci godišnje odbacuju 5 milijardi plastičnih šoljica za kafu.
Recikliranjem jedne tone plastike štedimo 1,5 tona emisija ugljen dioksida u prirodnu sredinu.
Prosiječna porodica godišnje baci čak 40kg plastike;
Prema Svjetskoj organizaciji za prirodu, nedeljno u sebi unesemo oko pet grama plastike – proporcionalno jednoj kreditnoj kartici, a najveći izvor mikroplastike je voda.

Staklo

Metali

Metali u našoj svakodnevnici imaju veliku važnost. U primjeni su od pribora za jelo do konstrukcija mostova i nebodera. Tako velika primjena metala dolazi od njihove kombinacije raznih svojstava. Od sedam najzastupljenijih elemenata na zemlji (kiseonik, silicijum, aluminijum, željezo, magnezijum, kalcijijum, natrijum i kalijum), 5 su metali, a 4/5 svih poznatih hemijskih elemenata su metali. U prirodi se većinom pojavljuju u spojevima – mineralima, a vrlo rijetko u elementarnom stanju (zlato, srebro, platina, bakar, bizmut, paladiumj i meteorno željezo).

Danas je Kina najveći proizvođač (čak 97% svjetske proizvodnje), i posjeduje najveće rezerve procijenjene na 36 miliona tona, (slijedi SAD sa 13 milona pa Australija sa 5,4 miliona tona). Iz svih tih razloga, recikliranje metala je danas jedan od najprofitabilnijih biznisa, s obzirom da je njihovo recikliranje jednostavniji proces od dobijanja novog čistog proizvoda iz prirode. Osim toga, aluminijum i čelik se mogu lako reciklirati, a pritom se štedi energija potrebna u procesu iskopavanja rude i stvaranja samog materijala. Međutim recikliranje metala, a posebno aluminija, uzrokuje emisije dioksina (jedan od najopasnijih otrova), pa je najprihvatljivija opcija upravo izbjegavanje korištenja aluminijske ambalaže i čelika gdje god za to postoje druge opcije.

Zanimljivosti:

Korištena aluminijska limenka je jedan od najviše recikliranih proizvoda na svijetu, međutim ostali aluminijski proizvodi vrlo se rijetko odvojeno prikupljaju od građana.
Metali su najprofitabilnija grana reciklaže.
Recikliranjem jedne limenke uštedi se energije dovoljno za tri sata rada jednog televizora (ili dvije litre nafte!).
Za razliku od papira koji se može reciklirati 5-7 puta u svom životnom vijeku, aluminijum se može reciklirati neograničeno puta.
Sijalica od 60W može raditi više od cijelog jednog dana s količinom energije ušteđenom recikliranjem pola kilograma čelika.
U SAD-u reciklaža čelika štedi dovoljno energije za proizvodnju toplote i svjetla za 18 miliona domaćinstava.

Elektronski i električni otpad

Električna i elektronska oprema i uređaji (ee-oprema) predstavlja sve proizvode koji za svoj pravilan rad koriste električnu energiju ili elektromagnetno polje kao i oprema za proizvodnju, prenos i mjerenje struje. Kada iz bilo kog razloga ova ee-oprema postane neupotrebljiva, postaje ee-otpad koji treba zbrinuti na zakonom propisan način. Elektronski otpad podrazumijeva električni i elektronsku otpadnu opremu kao što su: računari, televizori, bijela tehnika, mobilni telefoni, štampači, kablovi, kućni aparati i slično.

Prema karakteru određuje se kao opasan otpad, i prema Zakonu o upravljanju otpadom ne smije se mješati sa drugim otpadom, jer u sebi sadrži opasne materije poput olova, žive, kadmijuma, koje kada dospiju na zemljište, preko biljaka kroz lanac ishrane dospijevaju do ljudi, mogu dovesti do pojave oboljenja jetre, bubrega, mozga pa čak i kancera. Paljenjem ee-otpada emituju se toksični gasovi čime se uvećava mogućnost inhalacije otrovnih materija od strane ljudi i životinja, i dodatno se ugrožava status ozonskog omotača. Samo pravilno upravljanje otpadom od elektronskih i električnih proizvoda obezbjeđuje zdravu i bezbjednu životnu sredinu.

Zanimljivosti:

Reciklažom kompjutera teškog oko 30 kg dobija se čak 25 kg sirovina prve kategorije koje se mogu vratiti u proizvodnju i 4,7 kg sirovina druge i treće kategorije.
E-otpad sadrži čiste i kvalitetne sirovine, kao i jako opasne komponente (olovo, živu, arsen i sl.) koje negativno utiču na zdravlje ljudi i životno okruženje uopšte.
Većina ljudi kupuje novi telefon svake dvije godine, a više od 90% materijala mobilnog telefona može se reciklirati (ne uključujući bateriju). Pravilnim postupanjem moguće je količinu toksičnog materijala smanjiti na svega 1%.
Globalni e-otpad raste po stopi od 5% godišnje što ga čini najbrže rastućim otpadom na planeti. To znači da se svake godine, globalni e-otpad povećava za 50 miliona tona, a svakog sata odloži oko 4.000 tona e-otpada.
CRT monitori (monitori sa katodnom cijevi) i televizijski monitori sadrže u prosjeku od 2-4 kg olova. 40% olova na deponijama je porijeklom iz potrošačke elektronike.
U mogućnosti smo da ponovo upotrijebimo čak i do 70% IT-otpada, što prije svega znači da se on može i mora reciklirati. Reciklaža je najbolje rješenje za životno okruženje, javno zdravlje i ekonomiju.
Različite vrste e-otpada sadrže oko 60% metala, 30% plastike i manje od 10% stakla. Samim time, e-otpad predstavlja dobar izvor različitih materijala - sirovina koje su sve manje dostupne u prirodi.
Praksa je u Evropi da na svakih 30 hiljada stanovnika postoji sakupljački centar e-otpada.

Tekstil

Tekstil (tkanina) je elastični materijal sastavljen od sitnih vlakana koja čine predivo. Predivo se proizvodi tako što se sirova vuna, pamuk ili drugi materijal upredaju i motaju na točak da bi se proizveli dugački kanapi prediva. Tekstilna industrija upotrebljava prirodna i sintetička vlakna kako bi tkanjem ili pletenjem proizvela tkanine za odjeću, namještaj ili industriju. Proces dobijanja tekstila obuhvata sortiranje, izbjeljivanje, bojenje nakon čega se odlazi u predionice gdje se pretvara u čvrst neprekidan konac.

Proizvodnja pamuka uništava poljoprivredno zemljište i zagađuje vodotokove. Oko 22,5% svih insekticida i 10% svih pesticida, koji se troše na godišnjem nivou u svijetu, se koriste za uzgoj pamuka. Proizvodnja samo jedne pamučne majice zahtjeva 150 grama pesticida. Pesticidi predstaljaju opasnost za životnu sredinu jer prodiru u podzemne vode, truju ptice, pčele i druge životinje, poljoprivrednike i indirektno sve nas. Nakon što pamuk uđe u proizvodne procese tekstilne industrije njegov uticaj na životnu sredinu je još veći.

Iako su tekstil i obuća male komponente u sastavu otpada prosječnog domaćinstva, njihovo prikupljanje smanjilo bi količinu razgradivog i nerazgradivog materijala koji je potrebno deponovati, pa bi količine tih materijala takođe mogle biti značajan izvor zarade u programu recikliranja.

Pretpostavlja se da je više od milion tona tekstila bačeno na deponije svake godine. Veći dio tog otpada potiče iz domaćinstava. Tekstil čini oko 4% sadržaja kante za otpad. Oko 50% tekstila koji se odbaci pogodan je za reciklažu, ali se samo male količine zaista ponovo upotrebe ili recikliraju. Pored domaćinstava, tekstilni otpad nastaje i u indistriju proizvodnje vlakana, proizvodnje odjeće, prodaji…

Tekstilni otpad se odlaže u kontejnere za polovnu garderobu. Uz to uspješno mogu biti organizovane i posebne akcije skupljanja robe i obuće gdje se građani pozivaju da staru odjeću i obuću (onu koja nije više iskoristiva za doniranje putem humanitarnih organizacija), donesu na određeno mjesto. Odvojeni tekstil se može onda distribuirati društvu slabije kupovne moći, a neupotrebljivi materijali se mogu mehanički preraditi u punjenja za jastuke, kauče i slično. Reciklaža tekstila smanjuje potrebu za daljim iskorišćavanjem sirovina, manje se zagađuje životna sredina, štedi se energija i prostor na deponijama.

Organski otpad

U organski otpad spada sav biorazgradivi otpad, npr. ostaci od voća i povrća, ljuske jaja, talog kafe, kesice čaja, biljni ostaci iz bašte itd.

Zeleni otpad je biorazgradivi otpad koji se može naći u baštenskom ili otpadu iz parkova, kao što su ostaci trave, cvjeća i ostaci žbunja, i isto tako iz komercijalnog i kućnog otpada iz kuhinje. Naziv zeleni otpad identifikuje da je sadržaj azota visok. Biogas nastaje razgradnjom zelenog otpada i može se koristiti kao biogorivo.

Braon otpad je biorazgradivi otpad u kojem dominira ugljenik. U ovaj otpad spada osušeno lišće, grančice, trava, papir, piljevina, karton, iglice bora i šišarke itd. Ugljenik je neophodan za proces kompostiranja koji uključuje zeleni i braon otpad radi efikasnije dekompozice pomoću mikroorganizama. Kompostiranjem braon otpada ugljenik se ponovo vraća u svoj ciklus.

Kuhinje predstavljaju ogroman izvor organskog otpada koji uglavnom predstavlja ostatke od hrane u koji spadaju ostaci od pripreme hrane ili sama hrana. Uzroci nasajanje ovog otpada su brojni i dešavaju se u fazama proizvodnje, obrade i maloprodaje.

Biootpad ili organski otpad je biorazgradivi otpad koji se biološkom obradom može preraditi u kvalitetan kompost. Kompost je materijal sličan humusu, a nastaje kao rezultat biološke razgradnje organske materije.

Kompostiranje se zasniva na aerobnoj biološkoj razgradnji, odnosno aerobnih mikroorganizama.

Iz vaše kuhinje možete kompostirati: kore od voća i povrća, hleb, talog kafe, ljuske od jaja, čaj sa kesicom, papirne kese, čokoladne kolače, stare začine, čačkalice, ubruse i još mnogo toga. Ne može se kompostirati: meso, kosti, ulje ili druge masnoće, ostaci ribe ili mliječnih proizvoda, izmet od psa ili mačke, korijenje ili lišće bolesnih biljaka, novinski papir ili časopisi u boji jer mogu da sadrže štetne materije.

Opasan otpad

Opasan otpad je svaki otpad koji ima neki od ovih svojstava: Eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadražljivost, toksičnost, ekotoksičnost, infektivnost, kancerogenost, svojstva nagrizanja.

Radioaktivni otpad se definiše kao materijal koji sadrži radionukleide sa koncentracijom ili stepenom radioaktivnosti većim od propisanih vrijednosti i za koje nije predviđena nikakva primjena. Otpad se odlaže na posebne za tu svrhu predviđene lokacije bez namjere da se materijal ponovo koristi.

Radioaktivni otpad se može klasifikovati na sledeći način:

otpad vrlo malog inteziteta - To je radioaktivni otpad koji se može odlagati sa običnim otpadom.
otpad malog inteziteta - To je otpad koji sadrži male koncentracije jedinjenja koji emituju beta i gama zrake. Ne zahtjeva posebne mjere odlaganja osim kada sadrži jedinjenja koja emituju alfa zrake.
otpad srednjeg inteziteta - To je otpad koji potiče iz redovnog održavanja u nuklearnim elektranama i sadrži nešto veće koncentracije jedinjenja koji emituju alfa, beta i gama zrake.
otpad velikog inteziteta - Ovaj otpad uglavnom predstavlja istrošeno ili djelimično prerađeno nuklearno gorivo. Može da sadrži velike koncentracije proizvoda fisije koji emituju beta i gama zrake. Zbog velikog nivoa zračenja, potrebno je sprovesti posebne mjere za odlaganje ovog otpada.

Medicinski otpad se definiše kao čvrsti otpad koji nastaje tokom dijagnoze, tretmana ili imunizacije ljudi ili životinja, pri istraživanjima koja se odnose na ove aktivnosti, u proizvodnji ili ispitivanju bioloških sredstava, uključujući: upotrebljene zavoje, upotrebljeno laboratorijsko staklo, korišćene hirurške rukavice i instrumente, igle, mikrobiološka sredstva, amputirane organe i slično.

Medicinski otpad je neophodno odvojiti od komunalnog otpada, posebno skladištiti i pakovati. Postoje dvije kategorije generatora medicinskog otpada: veliki i mali. Veliki generatori medicinskog otpada stvaraju više od 100 kg otpada mjesečno. To su bolnice, domovi zdravlja, domovi za njegu bolesnih i starih lica i medicinske laboratorije. Mali generatori otpada su privatne ljekarske i zubarske ordinacije, veterinarske ordinacije i apoteke.

EDUKACIJA

Šta je otpad?

Hijerahija upravljanja otpadom

Vrste otpada

Publikacije

Šta je otpad?